Mark Hamblin jest fotografem przyrody i dyrektorem w Wild Media Foundation. Przygotował pakiet wskazówek, które pomogą Wam lepiej fotografować ptaki
Ptaki są zapewne najczęściej spotykanymi i dostępnymi dla wszystkich zwierzętami, w związku z czym stanowią wspaniały temat do zdjęć. Niezależnie od tego, czy mieszkasz w mieście czy na wsi, wszędzie dokoła znajdziesz ptaki, na które będziesz mógł skierować swój obiektyw. W tym artykule prezentujemy różnorodne ujęcia, a obok każdego z nich zamieściliśmy wskazówkę, poradę lub opis techniki, dzięki czemu zdobędziesz fachową wiedzę na temat tego, w jaki sposób wykonywać doskonałe zdjęcia ptaków. Wyjaśnimy Ci, jak podejść bliżej tematu, uzyskać oryginalną kompozycję i efektowne oświetlenie oraz pokażemy, jak poprawnie naświetlić ujęcie.
Ten puszczyk zwyczajny został sfotografowany w idealnym miejscu – siedzi na starym drzewie, wspaniale obramowany przez jego pień i gałęzie. Skomponowanie zdjęcia w ten sposób kieruje całą uwagę na ptaka. Jeśli ujęcie zostałoby skomponowane w formacie pionowym – co mogło być wariantem wartym rozważania, z uwagi na to, że sylwetka sowy znajduje się w takiej orientacji – kompozycja byłaby mniej zrównoważona: z lewej strony znajdowałby się, co prawda, porośnięty porostem pień, ale kadr po prawej stronie byłby pusty. W tym przypadku obramowanie jest wystarczająco widoczne, ale równie dobrze mogłoby je tworzyć po prostu nieostre, neutralne tło otaczające ptaka. Pozwala to uzyskać podobny efekt, jak umieszczenie tematu w naturalnym obramowaniu lub oprawienie zdjęcia w ramę w celu powieszenia go na ścianie – w obu przypadkach chodzi o to, aby wyodrębnić temat z tła. Uważaj jednak na wszelkie obiekty psujące kompozycję kadru np. na wyraźnie widoczne ostre liście lub prześwietlone obszary w tle, które mogą odciągać uwagę od ptaka. Inne elementy, takie jak liście i drzewa, mogą być użyte jako atrakcyjne obramowanie: mogą nawet stanowić integralną część obrazu, np. kiedy będzie to gałąź, na której siedzi ptak; takie rzeczy widoczne w tle mogą też stanowić uzupełnienie obramowania i dopóki są rozpoznawalne, nie muszą być nawet ostre.
Wielu z moich zdjęć ptaków nie byłbym w stanie wykonać bez zastosowania jakiejś formy kamufl ażu. Dotyczy to zwłaszcza bardzo płochliwych gatunków, takich jak orzeł przedni, którego sfotografowałem ze stałej drewnianej kryjówki zbudowanej w okolicy chętnie odwiedzanej przez orły. Orły zostały zwabione w to miejsce za sprawą regularnie dostarczanej im w miesiącach jesiennych i zimowych padliny. Aby uniknąć bycia zauważonym i wzbudzenia podejrzeń u ptaków, wszedłem i wyszedłem z kryjówki pod osłoną nocy. Może się wydawać, że wymaga to wyjątkowego poświęcenia, i jest konieczne tylko w przypadku niektórych gatunków, ale korzystanie z kryjówki, czy to w postaci przenośnego rozkładanego namiotu, czy też w jakiejś bardzie trwałej formie, to świetny sposób na zbliżenie się do ptaków i zarejestrowanie naturalnych ujęć. W wielu rezerwatach przyrody znajdują się ogólnodostępne kryjówki.
Zachowanie kontaktu wzrokowego jest ważne przy fotografowaniu wszystkich dzikich zwierząt, ale w przypadku niektórych gatunków ptaków może to stanowić spore wyzwanie, ponieważ większość czasu spędzają one na ziemi lub na wodzie, co oznacza, że trzeba je fotografować z niskiej perspektywy. Aby zrobić to zdjęcie nurka, położyłem aparat i obiektyw na wypełnionym grochem worku umieszczonym tuż nad samym brzegiem wody. Taka perspektywa pozwoliła mi zrobić zdjęcie ponad pieniącym się strumieniem i dodać obrazowi dynamiki za sprawą widocznych nieostrych kropel wody.
Uwielbiam fotografie, na których widoczny jest sam tylko kontur zwierząt. W ciągu dnia zwróciłem uwagę na duży potencjał, jaki stwarzała ta para bocianów, jeśli chodzi o możliwość zarejestrowania ciekawego ujęcia sylwetkowego, więc wróciłem w to miejsce, gdy słońce zaczęło zachodzić, by spróbować zarejestrować obraz, który sobie wymyśliłem. Najważniejszą rzeczą było zajęcie takiej pozycji, abym mógł fotografować w stronę najjaśniejszej i najbardziej kolorowej części nieba. Kiedy przyjechałem na miejsce, w gnieździe znajdował się tylko jeden ptak, ale po zrobieniu kilku zdjęć pojawiła się jego partnerka i zaczęły się zaloty, co pozwoliło mi zarejestrować jeszcze ciekawszy obraz. Zdecydowałem się na wykonanie zdjęcia w pionie, aby uchwycić komin i pokazać, gdzie gniazdują ptaki, czekałem jednocześnie, aż bociany znajdą się obok siebie, ale w pewnej odległości, by kształt sylwetki każdego z nich był dobrze widoczny i wyróżniał się na tle czystego nieba.
Aby upewnić się, że ptaki naprawdę zostaną uchwycone w formie konturu (będą całkowicie czarne), dokonałem punktowego pomiaru światła w najjaśniejszym obszarze nieba i ustawiłem uzyskane wartości w trybie ekspozycji manualnej. Lekko niedoświetlone niebo zwiększyło intensywność koloru i wzmocniło ogólną siłę wyrazu zdjęcia.
Ptaki są najbardziej aktywne w okolicach świtu. O tej porze występuje też zazwyczaj fantastyczne światło, tak jak miało to miejsce w tym dniu, kiedy zrobiłem zdjęcie tego biegusa lecącego tuż nad tafl ą jeziora. Znajdujące się nisko nad horyzontem słońce podkreślało cienką zasłonę z mgły unoszącej się nad wodą, tworząc piękną pomarańczową poświatę dodającą zdjęciu atmosfery. Ptak leciał z jednej strony jeziora na drugą, więc siedziałem cicho i czekałem, aż znajdzie się w odpowiednim miejscu, tak bym mógł go umieścić w najbardziej kolorowej części sceny.
Oświetlenie odgrywa tak samo ważną rolę przy zdjęciach ptaków, jak i przy uwiecznianiu każdego innego tematu. Zastosowany odpowiednio efekt podświetlenia pozwala stworzyć naprawdę spektakularny obraz i podkreślić w szczególny sposób charakterystyczne cechy ptaka i jego otoczenia. To zdjęcie kukułki zostało zrobione z kryjówki, więc musiałem dobrze je zaplanować, ponieważ nie mogłem zmieniać swojej pozycji. Zarejestrowałem je po południu, mając pewność, że gałąź będzie wówczas ładnie podświetlona, kryjówkę zaś starannie ustawiłem tak, bym mógł fotografować w kierunku czystego, ciemnego tła. Pomogło mi to jeszcze mocniej zarysować sylwetkę.
Do tego typu zdjęć doskonale nadaje się spokojna woda lub, jak na tym zdjęciu, czysty biały śnieg. Obraz jest mocno graficzny, co dodaje mu uroku. Usuwając z kadru wszystko poza samym ptakiem, pozbyłem się wszystkich elementów mogących rozproszyć uwagę, a wzrok jest przyciągany przez czarny dziób i oglądający dopiero po chwili orientuje się, że ma do czynienia ze zdjęciem pardwy. Ten element zaskoczenia wywołuje potrzebę dokładniejszego przyjrzenia się fotografii, aby dowiedzieć się, co ona przedstawia, głównie dlatego, że zdecydowałem się uchwycić ptaka z zamkniętymi oczami. Otoczyłem pardwę pustą przestrzenią i umieściłem jej głowę na przecięciu linii trójpodziału, aby stworzyć mocną kompozycję.
Zawsze staram się nadać moim zdjęciom ptaków dodatkową głębię. Jednym ze sposobów, jest wykorzystanie deszczu lub śniegu. Tutaj natknąłem się na pardwę szkocką otoczoną tumanem śniegu. Ptak walczący ze śnieżną zadymką wygląda bardzo efektownie, ale fotografowanie przy silnym wietrze było sporym wyzwaniem. Solidny statyw pozwolił mi trzymać obiektyw wycelowany w pardwę, podczas gdy ja czekałem na przerwę w podmuchach wiatru, aby tuman śniegu opadł i odsłonił ptaka.
Zawsze jestem zadowolony, jeśli uchwycony przeze mnie ptak w locie jest ładnie wykadrowany i ostry, ale to wykonane o wczesnym poranku zdjęcie cietrzewia zwyczajnego ucieszyło mnie szczególnie. Nie było ono łatwe do uchwycenia, ponieważ cietrzewie, kiedy się pojawiają, latają w sposób nieprzewidywalny, a ponieważ byłem schowany w kryjówce i miałem ograniczone pole widzenia, trudno było mi śledzić ptaka w wizjerze. W rezultacie liczbę udanych zdjęć mogłem policzyć na palcach jednej ręki, ale wynikało to z mojej spóźnionej reakcji, a także niezdolności aparatu do szybkiego ustawienia ostrości. Jeśli chcesz zacząć robić zdjęcia ptaków w locie, lepszym rozwiązaniem jest wybranie sobie na temat dużych oraz wolniej latających gatunków, takich jak czaple, łabędzie, gęsi i niektóre ptaki drapieżne. Śledzenie w wizjerze jest łatwiejsze, jeśli ptak nie zajmuje w kadrze zbyt dużego obszaru, chociaż powinien wypełniać przynajmniej środkowe koło celownika lub ok. 10–15% klatki. Z kolei jeśli będzie on zbyt mały, utrzymanie na nim ostrości stanie się o wiele trudniejsze, a autofokus może zogniskować obiektyw na tle. W przypadku tego ujęcia ustawiłem czułość matrycy na ISO 1600, aby móc uzyskać czas migawki wynoszący 1/1000 s, który był wystarczająco krótki, abym mógł zamrozić wszystkie lotki na końcu obu skrzydeł ptaka.
Fotografowanie ptaków to w takim samym stopniu przygotowania, co naciskanie spustu migawki. Polegają one na zlokalizowaniu gatunku, który chcesz sfotografować, znalezieniu sposobu na to, by móc się do niego zbliżyć, lub skupieniu się do uchwycenia określonego sposobu zachowania ptaka, takiego jak np. zaloty. To zdjęcie samiczki drzemlika mogłem zrobić dzięki wykonaniu rutynowych czynności związanych z wyszukaniem pary hodowlanej na odległym szkockim wrzosowisku, a następnie znalezieniu najlepszego miejsca do fotografowania w wyniku uważnej ich obserwacji. Zauważyłem, że samica przysiadała na ziemi w miejscu pozbawionym naturalnych żerdzi, postanowiłem więc umieścić tam własną, z której wkrótce zaczęła korzystać. Wówczas mogłem ustawić znajdującą się ok. 100 m od niej małą kryjówkę, którą w ciągu kolejnego tygodnia udało mi się przesunąć znacznie bliżej. Taki sposób pracy w terenie może być czasochłonny, ale ostatecznie bardzo się opłaci.
Ważne jest, aby podczas wchodzenia i wychodzenia z kryjówki mieć kogoś do pomocy. Większość ptaków nie umie liczyć, więc jeśli dwóch ludzi wejdzie do kryjówki, 1 a potem jeden z nich wyjdzie, 2 to zwierzę uzna, że jest ona pusta i stanie się mniej czujne. To samo dotyczy kwestii opuszczania schronienia. Twoje samodzielne wyjście z kryjówki zaniepokoi wiele gatunków, dlatego lepiej, by ktoś po Ciebie przyszedł i byście odeszli razem, co powinno je uspokoić.
Style fotograficzne nieustannie się zmieniają i fotografia ptaków nie stanowi pod tym względem wyjątku. 10 lat temu większość moich zdjęć przedstawiała ptaki zajmujące stosunkowo duży obszar kadru z czystym, nieostrym tłem. Było to w dużej mierze wynikiem stosowania jasnego teleobiektywu o długiej ogniskowej, który dawał obraz o małej głębi ostrości. Nie ma nic złego w takim podejściu i nadal je stosuję, ale można przez to stracić szansę wyjścia ze swojej strefy komfortu i wypróbowania nowych, nieznanych nam jeszcze technik. Jedną z metod zerwania z fotograficzną rutyną jest zmiana sprawdzonego sposobu fotografowania, np. w wyniku zainspirowania się innymi zdjęciami. Wiele z moich własnych „nowych” technik zostało zaczerpniętych i później zaadaptowanych od innych fotografów – szczególnie tych z krajów skandynawskich, którzy zawsze w bardziej twórczy sposób podchodzili do fotografowania ptaków. Kiedy trafi łem na tę kaczkę lodówkę w porcie rybackim, zachwyciła mnie ona tak samo, jak kolorowa woda, i od razu dostrzegłem w tym okazję do stworzenia bardziej graficznego obrazu, aniżeli prostego portretu. Fotografowałem obiektywem 500 mm, więc postanowiłem nie zbliżać się i zrobić ujęcie z dystansu, aby móc zmieścić w kadrze duży obszar złotej wody.
Ogrody są świetnym miejscem do fotografowania ptaków. Kluczowe znaczenie ma regularne dostarczanie różnorodnej karmy – orzeszków ziemnych, nasion i owoców – ponieważ pozwala to przyciągnąć różnorodne gatunki ptaków, które z biegiem czasu przyzwyczajają się do ludzi. Często korzystam w takich miejscach z kryjówki, ale nie jest to konieczne; alternatywą może być fotografowanie z domu przez otwarte drzwi lub okno. Żerdź umieszczona w pobliżu karmników, szybko pozwoli Ci zrobić atrakcyjne portrety.
Portrety w zbliżeniu są świetne, ale często nie zdradzają zbyt wielu informacji na temat środowiska, w jakim żyje ptak. Ta technika polega na uczynieniu z ptaka najbardziej dominującego elementu obrazu, ale jednocześnie ukazaniu otoczenia, w którym żyje. Zazwyczaj oznacza to konieczność zwiększenia głębi ostrości, aby tło znalazło się w jej zakresie. Zmiana optyki na bardziej szerokokątną zwiększy głębię ostrości, ale będziesz musiał podejść bliżej tematu, aby nadal był on odpowiednio duży w kadrze. Obiektyw szerokokątny (o ogniskowej krótszej niż 50 mm) zmusi Cię więc do zmniejszenia dystansu dzielącego Cię od zwierzęcia, ale zaletą tego okaże się również to, że będziesz w stanie ukazać na zdjęciu o wiele więcej tła, a środowisko życia ptaka będzie znacznie bardziej rozpoznawalne. Ta metoda fotografowania świetnie się sprawdza w przypadku gatunków, które występują bardzo powszechnie, takich jak ten szukający resztek po piknikujących turystach kruk, którego spotkałem na szczycie góry. Alternatywnie, możesz po prostu odsunąć się od obiektu, a zachowanie tej samej długości ogniskowej spowoduje, że tło stanie się wyraźniejsze, szczególnie w przypadku mocniejszego przymknięcia przysłony do wartości f/11 lub f/16 w celu zwiększenia głębi ostrości. Jednakże, ponieważ ptak będzie wówczas mniejszy w kadrze, ważne jest, aby starannie skomponować ujęcie, tak by zwierzę nadal pozostawało głównym punktem zainteresowania.
Innym sposobem fotografowania ptaków optyką szerokokątną jest wykorzystanie do zrobienia zdjęcia zdalnego wyzwalacza. Można to zrobić, używając elektronicznego wężyka spustowego lub wyzwalacza radiowego, na podczerwień, lub też zestawu nadajnika i odbiornika z modułem Bluetooth, które to akcesoria pozwalają wyzwolić migawkę z dystansu. W tym samym celu, uzyskując wspaniałe efekty, można również użyć fotopułapki wykorzystującej czujniki ruchu, które wyzwolą aparat i zrobią zdjęcie, gdy ptak znajdzie się w odpowiednim miejscu.
Zdjęcia czarno-białe mogą być wspaniałą formą prezentacji ptaków, warto zatem eksperymentować z konwersją ujęć, które, jak sądzisz, będą dobrze wyglądać w odcieniach szarości. W dzisiejszym kolorowym świecie łatwo zapomnieć o wyrazistości i sile oddziaływania, jaki może mieć dobry monochromatyczny obraz. Pozbycie się koloru powoduje, że fotografia wygląda inaczej, a ponadto pozwala podkreślić graficzność sceny, co zawsze wydaje mi się czymś atrakcyjnym. Chociaż publikuje się całkiem sporo czarno-białych krajobrazów, istnieje znacznie mniej pełnych wyrazu monochromatycznych obrazów ptaków i innych gatunków dzikich zwierząt, więc warto spróbować takiego podejścia, aby się wyróżnić. Muszę przyznać, że fotografując petrele lodowe lecące nad tą wulkaniczną plażą na Islandii, nie myślałem o tym, by przedstawić tę scenę w czerni i bieli; zamiast tego próbowałem stworzyć graficzny obraz jasnych ptaków kontrastujących z czarną plażą, starając się jednocześnie uchwycić nadciągającą falę. Na zarejestrowanym zdjęciu było jednak widać niewiele kolorów, więc przekonwertowałem je do odcieni szarości w programie Photoshop za pomocą wtyczki Silver Efex Pro (można ją pobrać bezpłatnie ze strony www.google.com/nikcollection), intensyfikując czernie i biele oraz podnosząc kontrast w celu zwiększenia siły oddziaływania.
